Προγραμματική μουσική

Προγραμματική Μουσική

      Οι κοινωνικές αλλαγές τον 19^οαι., θα επιδράσουν και στη μουσική. Η εκδημοκρατικοποίηση της κοινωνίας μεγαλώνει τις εκπαιδευτικές ευκαιρίες. Στις ευρωπαϊκές μεγαλουπόλεις δημιουργούνται Νέα ωδεία, οι ορχήστρες πολλαπλασιάζονται, η μουσική από το παλάτι και την Εκκλησία μεταφέρεται στις δημόσιες αίθουσες συναυλιών, δημιουργούνται μόνιμες ορχήστρες, οι σύλλογοι χορωδιών πληθαίνουν, η μουσική τυπώνεται και καθίσταται φθηνή και προσιτή στο ευρύ κοινό και περιοδικά κυκλοφορούν ενημερώνοντας το κοινό για τις διάφορες μουσικές εκδηλώσεις. Η μουσική του 19^ουαι.,αναζητεί αρμονία συναισθηματική και εκφραστική. Οι συνθέτες αυτού του αιώνα επεκτείνουν προοδευτικά τις οργανικές μορφές. Η μουσική προσεγγίζει την λογοτεχνία και τη ζωγραφική κι  η αμοιβαία σχέση μεταξύ της ρομαντικής ποίησης και του δράματος γίνεται περισσότερο εμφανής στη μουσική με στίχους. Εφευρίσκονται καινούργιες «ορχηστρικές μορφές» όπως «το μονομερές συμφωνικό ποίημα, η χορωδιακή συμφωνία και έργα για σόλο, φωνή και ορχήστρα». Συνέπεια όλων αυτών των κατευθύνσεων ήταν ο ρομαντισμός να αποτελέσει μια ικανή δύναμη στη μουσική, ίδια με τις άλλες τέχνες. Τον 19^οαι., είναι συνυφασμένη η μουσική με τον διαλογισμό περί ζωής και θανάτου, τον Θεό και τη φύση, την επιθυμία για την ελευθερία, τους πολιτικούς αγώνες, την υπερίσχυση του καλού ενάντια στο κακό, τα όνειρα και τα πάθη.

Η προγραμματική μουσική είναι οργανική μουσική με έμπνευση από τη λογοτεχνία, αφηγείται παραστάσεις και συναισθήματα με τα μουσικά όργανα, όπως ακριβώς κάνουν οι ζωγράφοι με τα
χρώματα. Οι συνθέτες του 19^ουαι., θα φέρουν τη μουσική πιο κοντά στην ποίηση ή τη ζωγραφική, για να ενώσουν τα έργα τους με τα ηθικά και πολιτικά θέματα της εποχής τους. Το είδος της προγραμματικής μουσικής δίνει έμφαση στην περιγραφή δίνοντας αφορμή στους συνθέτες, να εκδηλώσουν σαφή αισθήματα, τονίζοντας τη στενή σχέση που έχει η μουσική με τη ζωή. Ο Hector Berlioz (1803-1869), είναι ο πρωτοπόρος εκφραστής του μουσικού ρομαντισμού στη Γαλλία, με μία εντελώς προσωπική μουσική και μοναδική αίσθηση του ήχου. Η μουσική του είναι επηρεασμένη από τη λογοτεχνία της ρομαντικής εποχής, με επιλογές από τα δραματικά και εικονογραφικά θέματα. Ο Berlioz κάνει χρήση μεγαλύτερης ορχήστρας για τα μουσικά του κείμενα, ανακαλύπτει ένα νέο ρομαντικό ήχο περιλαμβάνοντας πολλές καινούργιες τεχνικές, που θα αποτελέσουν υπόδειγμα για τους μετέπειτα μουσικούς.

Berlioz «Φανταστική Συμφωνία». Προγραμματική Συμφωνία σε 5 μέρη

       Το ορχηστρικό έργο του Berlioz «Φανταστική Συμφωνία» (1830), συνενώνει απευθείας τη μουσική με την λογοτεχνία. Ο συνθέτης μοίραζε κατά την εκτέλεση του έργου στους ακροατές ένα «πρόγραμμα», για να κάνει πιο εύκολη στο κοινό την παρακολούθηση της μουσικής. Σαυτό περιέγραφε την ανάπτυξη της πλοκής της ιστορίας του έργου, δηλαδή, αντί να τραγουδιέται ήταν γραμμένη στο «πρόγραμμα». Αυτή είναι η ονομαζόμενη προγραμματική μουσική και «τα έργα αυτά ονομάζονται συμφωνικά ποιήματα». Ο συνθέτης συνέλαβε την Φανταστική Συμφωνία σαν απόδειξη του έρωτά του για την ερμηνεύτρια του W. Shakespeare, Ariettα Smithson. Κάνει χρήση της αρχής της «έμμονης ιδέας» μιας επαναλαμβανόμενης μουσικής φράσης, που αντιπροσώπευε την αγαπημένη του. Η φράση αυτή επαναλαμβάνεται και στα πέντε μέρη του έργου της συμφωνίας και τα ενοποιεί. Η αγαπημένη γιαυτόν γίνεται ήχος, μια έμμονη ιδέα, που του παρουσιάζεται συνεχώς ακολουθώντας τον μονίμως. Το κύριο θέμα της συμφωνίας «υπόκειται σε επεξεργασία παραλλαγής ως προς την αρμονία, το ρυθμό τη μετρική και τη ρυθμική αγωγή, τη δυναμική, το ρεζίστρο, τα οργανικά ηχοχρώματα».

        Στο πρώτο μέρος (Largo Allegro) o Berlioz εισάγει ως κύριο θέμα την «έμμονη ιδέα», «τις Ονειροπολήσεις και τα Πάθη» του συνθέτη, για τη αγαπημένη του η οποία γίνεται στη σκέψη του μια έμμονη ιδέα, που στο ζενίθ του κομματιού, αυτή επαναλαμβάνεται με μεγάλη ένταση από όλη την ορχήστρα. Στο δεύτερο μέρος (Allegro non troppo), η «έμμονη ιδέα» ξαναπροβάλλεται στο ρυθμό του βαλς. Στο τρίτο μέρος (Adagio) «στη σκηνή στα Λιβάδια» μια καλοκαιρινή βραδιά ο συνθέτης ακούγοντας τη φλογέρα δύο βοσκών, πλημμυρίζει μέσα του, από γαλήνη, ηρεμία, που είχε πολύ καιρό να αισθανθεί, όταν αίφνης, ξαναπροβάλλει πάλι η αγαπημένη διαταράσσοντας εκ νέου τα συναισθήματά του. Στο τέταρτο μέρος «Πορεία προς το Ικρίωμα» μέσα σε όνειρο, ο συνθέτης βλέπει ότι έχει καταδικαστεί σε θάνατο και προσάγεται στο ικρίωμα, γιατί σκότωσε την αγαπημένη του. Προς το τέλος όμως, παρουσιάζεται πάλι η «έμμονη ιδέα» με τη μουσική του κλαρινέτο, ως μια ύστατη εκδήλωση αγάπης σταματώντας το κατέβασμα του τσεκουριού με μια δυνατή συγχορδία. Το εμβατήριο δείχνει την τάση της μουσικής του 19^ουαι., προς το φανταστικό. Στο πέμπτο και τελευταίο μέρος της συμφωνίας «larghetto Allegro», «Όνειρο Νυχτερινής Σύναξης Μαγισσών» αντικρύζει τον εαυτό του σε μια νυχτερινή συγκέντρωση μαγισσών, περιβαλλόμενος από πολλές τρομακτικές οντότητες που είχαν συγκεντρωθεί για την κηδεία του. Σαυτό το μέρος συμμετέχουν όλα τα μουσικά όργανα (ήχοι, τρομακτικές φωνές, ουρλιαχτά). Η «έμμονη ιδέα» εδώ, στην έντονη έκταση του κλαρινέτο, φαίνεται τώρα με ένα άσεμνο και φρικαλέο τραγούδι που ακούγεται στον ερχομό της. Στον «καταχθόνιο χορό» που ακολουθεί συμμετέχει και αυτή. Ο χορευτικός σκοπός στη συνέχεια, με τους κτύπους των καμπανών κατευθύνει στο Dies irae. «ο Χορός των Μαγισσών» ξεκινά με χαμηλούς έγχορδους τόνους, αλλά σε γρήγορο ρυθμό «αντιστικτική υφή», καθώς η μελωδία αποδίδεται από όλα τα όργανα. «ο Χορός και το Dies irae συνδυάζονται» και το όνειρο παίρνει τέλος.-

Συμπεράσματα

Η μουσική προσεγγίζει τη λογοτεχνία και τη ζωγραφική, η αμοιβαία σχέση μεταξύ της ρομαντικής ποίησης και του δράματος γίνεται περισσότερο εμφανής στη μουσική με στίχους. Η προγραμματική μουσική δίνει έμφαση στην περιγραφή, δίνοντας αφορμή στους συνθέτες να εκδηλώσουν σαφή αισθήματα, τονίζοντας την στενή σχέση που έχει η μουσική με τη ζωή.-

Η συγγραφέας

Αικατερίνη Π. Παπαφλωράτου

Βιβλιογραφία

Machlis J., Forney K., Η Απόλαυση της Μουσικής, Faggoto books, Αθήνα, 1996.

Μάμαλης Ν., Η Ιστορία των Τεχνών στην Ευρώπη, τόμος Γ΄, ΕΑΠ, Πάτρα, 2008.

*Απαγορεύεται ρητά η αντιγραφή, αναπαραγωγή, αναδημοσίευση, πώληση, μετάδοση, διανομή, έκδοση, μετάφραση, τροποποίηση με οποιονδήποτε τρόπο, τμηματικά ή περιληπτικά οποιουδήποτε κειμένου ή εγγράφου περιέχεται στο παρόν blog.